Cmentarz wojenny nr 153 w Siedliskach został zaprojektowany przez Heinricha Scholza na planie prostokąta. Ten mały cmentarzyk usytuowany jest na niewielkim pagórku, ogrodzony jest drewnianym płotem (obecnie w stanie rozkładu), a na jego teren wiodą najpierw betonowe schody, a następnie drewniana furtka oparta o betonowe słupki. Jego charakterystycznym elementem są stele/kapliczki nagrobne wykonane z drewna, przykryte blaszanym półokrągłym daszkiem na którym umieszczono stalowe niewielkie krzyże łacińskie i lotaryńskie. Na kapliczkach umieszczone są emaliowane tabliczki informujące o przynależności armijnej danego żołnierza.
Na cmentarzu spoczywa 10 żołnierzy dwóch armii:
- 5 żołnierzy armii austro-węgierskiej
- 5 żołnierzy armii rosyjskiej
Pochowani oni zostali w 10 grobach pojedynczych, nikt nie został zidentyfikowany.
Przy opisywaniu cmentarza nie byłbym sobą gdybym nie zagłębił się w archiwach i literaturze, oraz nie zapytał mądrzejszych od siebie by rozwiać swoje wątpliwości. Ten niewielki cmentarzyk to kolejna nekropolia na ziemi tarnowskiej, która mimo tego iż oczywista ma w sobie kilka ciekawostek.
Projektantem cmentarza w Siedliskach jest wspomniany wyżej Heinrich Scholz i to pierwsza ciekawostka – wiele osób poznając cmentarze i widząc drewniane kapliczki kojarzy je w naturalny sposób z Dušanem Jurkovičem, gdyż każdemu Scholz raczej kojarzy się z kamieniem niż z drewnem (co jest niestety mocnym uproszczeniem w podejściu do Scholza jako projektanta cmentarzy Wielkiej Wojny). W książce Oktawiana Dudy „Cmentarze wojenne I wojny światowej w Galicji Zachodniej” przeczytamy natomiast informację, iż projektant cmentarza jest nieustalony, czemu nie należy się dziwić, gdyż pan Oktawian pisał swoje dzieło w czasie gdy siedliski cmentarzyk praktycznie nie istniał. Czytając jednak dzieło Rudolfa Brocha i Hansa Hauptmanna „Die Westgalizischen Heldengräber aus den Jahren des Weltkriegs 1914-1915” na stronie 433 znajdziemy ilustrację nr 56,
a na stronie 427 przeczytamy:
Na koniec niech mi będzie wolno zwrócić uwagę na kilka projektów cmentarzy, które ze względów praktycznych nie zostały zrealizowane lub zrealizowano je, lecz nie w pierwotnej formie.
i dalej na stronie 428
Trzy projekty małych cmentarzy , charakterystyczne dla twórczości ich autorów ukazują ilustracje 47, 55 i 56
Tak więc dla Brocha ilustracja cmentarza w Siedliskach była charakterystycznym projektem dla Scholza, na co chyba nie wiele osób zwróciło uwagę czytając dzieło Brocha.1
Na zamieszczonej ilustracji, jak i na zachowanym rysunku Scholza widzimy, że mogił pierwotnie przewidziano siedem, zaś ogrodzenia to pojedyncze poprzeczki rozpostarte między słupkami wykonanymi z tego samego materiału, a wejście to drewniana bramka – ilustracja jest wiernym odzwierciedleniem zachowanego rysunku Scholza.
W Archiwum Narodowym w Krakowie zachowało się kilka dokumentów dotyczących tej nekropolii, choć moim zdaniem najciekawszy z nich zamiast w teczce GW 54 z pozostałymi dokumentami cmentarzy siedliskich powędrował do GW 55. Znajdziemy więc w zbiorach archiwalnych spis poległych dla cmentarza nr 153 w Siedliskach o pierwotnym nr XXI datowany na 2 kwietnia 1916 roku, gdzie mamy już dziesięć mogił, a nie siedem jak przedstawia ilustracja i rysunek projektanta, oraz adnotację gdzie dany żołnierz miał grób pierwotny – wpisano nazwiska właścicieli gruntów na których te mogiły były usytuowane.
Zachował się również plan rozmieszczenia mogił na cmentarzu datowany na 11 marca 1916 roku w którym również uwzględniono dziesięć mogił.
Wszystkie wymienione wyżej dokumenty i kolejny, który umieściłem poniżej, łączy jedno – duże drzewo rosnące pośrodku cmentarza, otoczone mogiłami. Obecnie na cmentarzu również rośnie okazałe drzewo, jednak nie jest ono tym z dokumentów, w porównaniu z wiekiem cmentarza to młodzieniec, który na tej nekropolii rósł na początku lat 90 XX wieku otoczony jaśminem.
Plan zamieszczony powyżej zawiera dwie bardzo ciekawe informacje, pierwsza to projektowane i wg mnie zrealizowane właśnie w takim kształcie drewniane ogrodzenie cmentarza wspomniane przez Brocha, widzimy też że podobnie jak na rysunku Scholza cmentarz ma kształt prostokąta, a na planie z marca wyraźnie widać ścięte boki cmentarza. Druga informacja jest dla mnie osobiście najciekawsza i u mnie wzbudziła największe zaskoczenie. Drzewo zaznaczone na cmentarzu wyraźnie opisane jest jako BIRNBAUM, czyli grusza. Przyznam, że po raz pierwszy znajduję informację, iż na cmentarzu rosło drzewo owocowe. Musiała być ona naprawdę monumentalna, że podjęto decyzję o umieszczeniu nekropolii wokół niej , a nie wybrano innego miejsca ze wskazaniem nasadzenia dębu.
I ostatni dokument na który chciałem zwrócić uwagę, to plan sytuacyjny przygotowany pod przeprowadzenie przekazania własności gruntów na rzecz CK skarbu z 23 lutego 1916 roku. Dokument ten zwrócił moją uwagę również z dwóch powodów. Pierwszym jest kształt działki, której prawo własności miało być przeniesione na rzecz państwa – dokładnie jak na planie z marca 1916 roku to ścięty prostokąt a nie jak na rysunkach o równomiernym kształcie. Drugi powód to informacja w karcie ewidencyjnej zabytku sporządzonej we wrześniu 1988 roku, w której widnieje informacja (odręczny dopisek) iż cmentarz znajduje się na gruntach prywatnych! Jaka jest sytuacja prawna gruntów obecnie nie sprawdzałem, co ciekawe sam cmentarz do rejestru zabytków został wpisany w 1998 roku i notatka o własności gruntu została naniesiona w tym samym czasie co informacja o wpisaniu do rejestru.
1 cytaty z Brocha pochodzą z „Zachodniogalicyjskie groby bohaterów z lat wojny światowej 1914–1915”, w przekładzie J. Sznytki.
Zdjęcia cmentarza wykonane przeze mnie w styczniu 2023 roku.
Zdjęcia cmentarza wykonane przez pana Ryszarda Zaklukiewicza pod koniec lat 80 XX wieku i po remoncie nekropolii – skany klisz w moich zbiorach.
Współrzędne GPS
49.86121971155208, 21.01477292886558