Cmentarz wojenny w Pawlikowicach jest pamiątką Bitwy Łódzkiej, która toczyła się na przełomie listopada i grudnia 1914 roku. Cmentarz położony jest w lesie, a dojazd do niego nie jest trudny, choć znaki przy drodze tylko do pewnego momentu wskazują właściwy kierunek, później trzeba kierować się już na wyczucie lub też zapytać się miejscowych.
Miałem ogromne szczęście być na tym cmentarzu w piękny słoneczny dzień, gdzie światło przebijające się pośród drzew niesamowicie grało kolorami lasu. Cmentarz o sporych rozmiarach w kształcie prostokąta nie jest w żaden sposób ogrodzony. Tuż przy wejściu na jego teren znajduje się głaz z informacją iż jest to cmentarz pierwszowojenny, a obok niego ustawione są stele nagrobne z informacją o bezimiennych poległych. Chodząc po terenie cmentarza doskonale widać zarysy mogił, bardzo często oznaczone płytami nagrobnymi w formie pulpitu, oraz drewnianym krzyżem, ewidentnie postawionym na mogile współcześnie. Oglądając cmentarz dość dokładnie znalazłem tylko jedną kamienną płytę, którą można było odczytać, pozostałe niestety w wyniku działania czynników atmosferycznych są nieczytelne. Inskrypcja na płycie informuje, iż w mogile spoczywa Karll Reinhold zmarły 3 grudnia 1914 roku. Na cmentarzu zwraca również uwagę jeden z kamieni nagrobnych z tablicą w języku hebrajskim.
Mimo, iż cmentarz położony jest blisko trasy S8 panuje na nim niesłychany spokój. Roślinność która w naturalny sposób wkroczyła na jego teren pięknie współgra z drewnianymi krzyżami, które często zmurszałe uległy już stopniowemu rozpadowi, jednak powodują, że cmentarz ten posiada niesamowitą aurę.
Jak dla mnie to najpiękniejszy cmentarz w rejonie łódzkim jaki odwiedziłem i mam nadzieję, że nie będzie to moja jedyna wizyta na nim.
Na cmentarzu spoczywa trudna do ustalenia liczba poległych żołnierzy. Jedne źródła mówią o 500 a inne o ponad 1000 poległych żołnierzach. Jedno jest pewne, pochowani są żołnierze:
- 9 Armii niemieckiej generała Mackensena m. in. z 9 i 223 Zapasowego Pułku piechoty
- 5 Armii rosyjskiej generała Plehwego m. in. z 28 Pułku Piechoty
W/w Pułki brały udział w ciężkich walkach jakie miały miejsce w rejonie Pawlikowicach w grudniu 1914 w czasie wycofywania się wojsk rosyjskich z okolic Pabianic.
Na cmentarzu tym spoczywają również żołnierze ekshumowani z innych cmentarzy i mogił z okolic Pawlikowic.
Lipiec 2017
Styczeń 2018
Współrzędne GPS
51°36’06.3″N 19°19’48.0″E
51.601750, 19.330000